tag:blogger.com,1999:blog-71145045034754810052024-02-18T18:51:27.499-08:00Лезги ЧIалан ЯхцIурни ЦIуд ТаварFifty shades of the Lezgian LanguageLezgiBloghttp://www.blogger.com/profile/05895702801032408764noreply@blogger.comBlogger8125tag:blogger.com,1999:blog-7114504503475481005.post-79081287332615911232015-03-20T12:00:00.001-07:002015-03-20T12:01:40.790-07:00Яран сувар - Ракъин сувар<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEijBSenU4W-iZKcDQ5pN9I6mf_Du1mz1LTQkc7XdftN4kUjWgaIPof2hdhsII5ONxw_qE0iQDXoqpDt3XB6_QS4b5MhTUhNfWAzbbKtlIaQK69kzxXP5lGOWjwqlCerpOui6fDt65H3rczC/s1600/11053436_418016571704780_1638460406858634957_n.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEijBSenU4W-iZKcDQ5pN9I6mf_Du1mz1LTQkc7XdftN4kUjWgaIPof2hdhsII5ONxw_qE0iQDXoqpDt3XB6_QS4b5MhTUhNfWAzbbKtlIaQK69kzxXP5lGOWjwqlCerpOui6fDt65H3rczC/s1600/11053436_418016571704780_1638460406858634957_n.jpg" height="320" width="177" /></a></div>
Лезги халкьдихъ милли суварар гзаф ава: «Цуьквер сувар», «Кьуьгъвер
сувар» (Сифте ргал), «КIару»… Амма виридалайни чаз сейли сувар Яран
сувар я (йаран кхьенайтIа, гена дуьз тир, вучиз лагьайтIа икI кхьини
гафунин суй къалурзавай лишан й хуьзва; и лишандик «экв, яр, ярувал»,
«хьун, аваз хьун» манаяр ква).<br />
<br />
Яр вичихъ гзаф манаяр авай гаф я. Лезги чIала и гафунихъ ихьтин манаяр
ава: 1) яру тав; ярувал; 2) рагъ экъечIдайла ва я рагъ акIидайла цавун
кIаниз ягъдай тав; 3) рагъ, ракъинин кьуьтхвер тIвар (йар – ра/й/); 4)
иер, гуьрчег; иерди, гуьрчегди; 5) кIаниди, багьади, азизди; адахли; 6)
лезги йикъарганда гатфарин варцарикай садан тIвар, (21 мартдилай 4
апрелдалди); 7) суварин йугъ; 8) расувал 9) йар алукьун (тIветIвелар
куткун, ракъини кана яру хьун); 10) тарцин кIарасдин юкь; 11) яр, ярар
йуьзуьр.<br />
<a name='more'></a><br />
Яр гаф са бязи тIварарикни ква: итимрин (Яр, Ярмет, Ярали, Ярам, Ярем…);
папарин (Ярруш, Ярселем, Яргъед, Ярцуьк, Яргъвер, Ярчиг…); хуьрерин
(Яргун, Ярагъ…); халкьарин (ярхул (яхул), яркIар, ракъиниз капIзавайбур
лагьай ч1ал жезва). Хважамжамдал мад са тIвар ала: Яргъируш (Яргъан
руш), яъни «Ракъинин руш».<br />
<br />
<br />
<br />
Яраб мад гьи чIала, лезги чIала хьиз, жуван кайванидин дидедиз
«ярандиде» – «кIани ярдин диде, кIанидан диде» лугьузватIа?! Им саки са
гъезел я, манидин са цIар я! (Анжах, гьайиф хьи, вичиз ихьтин къешенг
тIвар гайи езнедиз ярандидеди «йа, зине» (яъни «зи руш рекьяй акъудай
фашал») лугьузва… Белки имни кIанивилин зарафатрай я жеди!).<br />
<br />
Яру ранг лезгийрин рикI алай ранг я. Лезги кьисайри лугьузвайвал, дуьнйа
яру яцран крчарал ала. Гьавиляй яру яцразни еке гьуьрмет ава. Яру яц
ракъинин ярж я («яц» гафуна «яр» гаф ава: йац – йарц). Яру яц ракъиниз
къурбанд язни гудай. Къурбанддиз акъуднавай яцран гарданда яру еб
твадай, тукIвадалди вилик ам пудра кишдилай (гъуцаркIвалелай)
элкъуьрдай, адан як вири хуьруьз барабардаказ пайдай.<br />
<br />
Яру ранг уьмуьр тесниф хьунин, уьмуьр эркина хьунин лишан я. Яру ранг
ивидин рангни я. Ивидал кьин кьадай. Ивияр акадарна стхавал кьабулдай.
Ивидалди лянет чуьхуьдай. Яру ранг берекатдин, гуьзелвилин ва мердвилин
лишан я. Свасан кьилелай яру шал – дуьгуьр – вегьиник адан «гуьзелвилел
берекат къуй» лугьудай хьтин мана ква. Гъалиб хьана хтайдан ва я хъсан
чав гваз хтайдан шивдин гарданда яру яйлух твадай. Лезги гамарин,
гебейрин, кьаличайрин чешнейра яру рангар гзаф жеда. Дегь девиррин
кьветIерин цларал цIархнавай чIугунар яру рангаринбур я.<br />
<br />
Яран сувар алукьдалди сад-кьве гьафте амаз гъилерин цамарихъ яру гъалар (ярудакайни лацудакай звер ганвай гъалар) акалдай.<br />
<br />
Яр алукьдалди вилик «яран кьалар» кIватIдай. Яран (21 мартдин) йифен
негъениз кьаларин тпIихар къаварал акъуддай ва абур ирид чкадал пайна
гьазурдай. Къавал ирид лаванни эцигдай. Йифиз вири хуьруь чпин лаванриз,
кьалариз цIаяр ягъдай. ЦIаяр гьакIни куьчейра, гьаятра, варарал,
майданрал ийидай. Йифиз къапар гатадай, къумпараяр, тфенгар ягъдай, гьар
жуьредин ванер акъуддай. Ардавулар, малкамутар, къаракъулахар, гигияр –
са гафуналди вири чIуру, канда руьгьер, жинерар, шайтIанар къурвахарун
ва хуьряй чукурун паталди. Гадайри ва рушари манияр ягъиз цIаярилай
хкадарда, кьуьлерда. Кьуьзуьбурун лугьунралди, ирид цIаярилай хкадарайла
беден ва ва руьгь цIу вири заланвилерикай михьи хъижезва.<br />
<br />
Пакад йукъуз жегьил гадайрин кIеретIар хуьре къекъведай. Гьар са
кIеретIдихъ ЦIегь, вирнечи (балабанчи), далдамчи, паяр кIватIзавайди
(чанта, гьебеяр гвайди), сад-кьвед кьуьлердайбур ва манияр ягъдайбур
жедай. Абур кIвалба кIвал къекъведай ва яран паяр тIалабдай: «Нуну, нуну
– яран пай!». Эгер кIвал-гьаят къайдасуз ва я чиркин яз хьайитIа, абуру
кIвалин кайванийрикай рахшандар, ягьанатар ийидай, абуруз тегьнеяр
ягъдай: КIвалин гьаят вуч «михьида», кайванидиз хупI муькIуьда! Гьашемар
мус кудатIа? Вуч паяр чаз гудатIа?! Эгер гьаятда ва варцел михьивал ваз
хьайитIа, цIегьре кайванидин тарифардай: Ина михьи, мублагь я, Илифизни
темягь я! Хазан ацIай къул хьурай, Берекатар бул хьурай!<br />
<br />
Гьелбетда цIегьрен ягьанрикай, тарифрикай садан кефини хадачир, абур
зарафатар, айгьамар тирди виридаз чизвай. Адалайни гъейри, ЦIегьре
хуралай гьасятда кутугай гафар гъилегъилаваз туькIуьрна кIанзавай, чебни
кутугай гафар, садани кефи тахадай гафар. Имни са акьван регьят кар
тушир. Гьавиляй ЦIегьни никай хьайитIани жедачир. Ц1егьвал кьиле тухуз
жедай алакьунар авай ксариз хуьре ч1ехи гьуьрмет жедай. Гьар са кIваляй,
нихъ вуч аватIа, паяр акъуддай: вирер, кьурай чумаларни къукъваяр,
кIерецарни шуьмягъар, какаяр, шткарар, баклук, цикIен, насу, иситIа,
кáлар, сав…<br />
<br />
Яран сувариз кьетIен жуьредин хуьрекар гьазурдай: тIач, семéна чрай ва я
ргай буран, чуьк, дангу, гитI, иситIа, чул, мехкIуьт, нутIуфа, чIахар
аш чIахар афарар, дуьгуьд афарар, гуьнгерар, къене маса затIар (хъчар,
шур, картуф, буран) авай афáрар, цикIен, гузан, баклук, алуга ва мсб.<br />
<br />
Яран сувар («Ракъинин сувар») чал дегь девиррин деринрай агакьнавай
сувар я. Ам йугъни йиф барабар жезвай гатфарин йикъал - 21 мартдал
(21-далай 22-дал элячIзавай йифел) раст жезва. Яран сувар уьмуьр кIвачел
ахкьалтунин, цIийи хъхьунин, эрел атунин, хийирди шийир кIудунин,
чимивили къайивал, экуьвили мичIивал, сагъвили желкьенвал кIаник
кутунин, ажалдал уьмуьр гъалиб хьунин лишан я. Лезги яран суварни
исламдин Навруз-байрам (фарсдалди «цIийи йугъ») какадарун эсиллагь дуьз
туш. «Новруз-байрам» мусурман динда цIийи йис хьиз кьабулнава.<br />
<br />
Яран варз 14 йикъакай ибарат я, ва ам 4 апрелдалди давам жезва. И
йикъара жемят гатфар къаршиламишиз гьазур жезва. Сада садаз куьмекар гуз
«мелер» кутада, гатфарин майишатдин квалахриз гьазурвал аквада, алатар
къайдадиз хкида. Беден ва руьгь хъуьтIуьн мекьерикайни, заланвилерикай
азадна къайдадиз хкида, тIебиатдихъ галаз пайгарвилин куьпда твада.
Тарихда са шумуд дин кьабулнатIани (мажуси, хач, ислам), лезгийрин
руьгьда гъуцарихъди майилар ама. Са диндивайни чи гъуцар, пIирер, мелер,
суварар терг ийиз хьанач. Чна гилани гъуцариз ялвар ийизва, абурувай
тIалабзава. Ракъинин гъуцравай (Ра, Атар) эквни чимивал, ЦIун гъуц
Алпандивай чи къулай цIай хуьн ва ксарин архаяр хуьн, Менавайни Вацравай
инсан умуддикайни муьгьуьббатдикай магьрум тавун, Йицерин гъуц
Тавардивай инсандиз, чан алай гьар са гьайвандизни гьашаратдиз,
тIебиатдиз уьмуьрдин мелгьем тир кьеж кьегьят тавун, Чилин гъуц Генавай –
чи зегьмет вичин берекатдикайни ризкьидикай хкуд тавун, ТIебиатдин гъуц
Панавай – инсандин сихил тергдай мусиббатрикай хуьн... Лезгийрин
Гъуцарин алемда са шумуд цIуд тIварар ава.<br />
<br />
Яран вацра мукьва-кьилийрал, ярар дустарал кьил чIугваз фида, абуруз
яран паяр тухуда, яран суварар тебрикда: Квез Яран суваркай хьурай!
КIвал ракъарив, берекатрив ацIурай! Иесийри шадвилелди мугьманар
кьабулда: Куьн атурай, рагъ атурай! Ширин чанар сагъ атурай! Са ккIал
алай чкадал берекатрин дагъ атурай!<br />
<br />
Жегьил гадайрини рушари чпи чпиз «ярар» багъишда. Рушари – яру
гъаларикай хранвай бицIи цуьквер, гадайри – ирид гъалуникай хранвай
бицIи киф (4 тах яру, 2 тах лацу, са тах ч1улав). КIанибуру багъишай
«ярар» – муьгьуьббатдин лишанар санжахдик акална хурудал алкIурда. Яр
алатайлани абур кIанивилин птикар хьиз хуьда.<br />
<br />
Лезгийри яраз сусак лишан кутун, хийирдин кардик кьил кутун, мехъерар
авун хъсан яз гьисабда. Яраз авур мехъерин суфрадал ирид лампа (виликдай
–шем, чIикь, цIурцIаж…) куькIуьрда. Сусан кьилел яру дуьгуьр вегьинни
свас кIвализ берекат, экв гваз къвезвай ракъиниз тешпигь авунин лишан я.<br />
<br />
Къавкъаздин халкьарикай Яран сувар и жуьреда анжах лезги чIалан хазандик
акатзавай тайифайри тухуда. Дагъустандин халкьарикай и суварин амукьаяр
яхулрихъни ама. Йифенни йикъан кьил кьилел хквезвай гатфарин суварар
молдаванрихъ (мерцишор) ва славян халкьарихъни ава (колядкаяр;
болгаррини гъилин цамарихъ яру гъалар акалда).<br />
Яран сувар лезги халкьдин виридалайни зурба милли сувар я. Гьавиляй зи
фикирдалди, и сувар гьар йисуз хъсан сценарияр кхьена, лап кутугай
къайдада, вини дережада аваз тухун лазим я. Хуьрера, районра, шегьерра,
гьар са хазанда.<br />
<br />
22 март чна виридуьнйадин лезгийрин йугъ яз хкягъун заз хъсан яз аквазва.<br />
<br />
Яран суварин цIегьер
<br />
<br />
<i><i>Санал:</i></i>
<br />
Нуну! Нуну! Яран пай!
<br />
Гьарда къачу жуван пай!
<br />
Сусан пайни чамран пай!
<br />
Нуну! Нуну! Яран пай!
<br />
<br />
<i>1- цIегь:</i>
<br />
Пак суварик перишанбур такурай:
<br />
Ма, къачу квез кIерецарни кукуяр!
<br />
Ша чахъ галаз ая шадлу амалар.
<br />
Ма квез кьурай вирер, хутар, чумалар!
<br />
<br />
<i>2- цIегь:</i>
<br />
Пад яру ич, вун сусариз дарман хьуй!
<br />
РикIин мурад – веледар квез мугьман хьуй!
<br />
Гьар са сусаз ирид хва, са бике хьуй!
<br />
Гьабрухъ галаз куь мурадар еке хьуй!
<br />
<br />
<i>Санал:</i>
<br />
Нуну! Нуну! Яран пай!
<br />
Гьарда къачу жуван пай!
<br />
Берекатлу къулан пай!
<br />
Кьакьан хьурай цIаяр чи,
<br />
Берекатлу паяр чи!
<br />
Нуну! Нуну! Яран пай!
<br />
<br />
<b>Фейзудин Нагъиев</b>LezgiBloghttp://www.blogger.com/profile/05895702801032408764noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7114504503475481005.post-14438153832045197602015-02-15T03:15:00.000-08:002015-02-15T03:15:00.411-08:00Жуван хайи чIалал твит ая #ДидединЧIал<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjWVsC-KGqN0bl57L5SdMwkKeAwgwPR3q6Vwufgbb5ZxVjiaksnnHiXLavILSRjK6eKpt6doDb0fWlMEE2maexPI7mTwyt7HiaBc7tDn4Nu6UIzl9Xxx2DvV_9d1ZB0rPjke3dy5ja5WZYW/s1600/bird-bangla.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjWVsC-KGqN0bl57L5SdMwkKeAwgwPR3q6Vwufgbb5ZxVjiaksnnHiXLavILSRjK6eKpt6doDb0fWlMEE2maexPI7mTwyt7HiaBc7tDn4Nu6UIzl9Xxx2DvV_9d1ZB0rPjke3dy5ja5WZYW/s1600/bird-bangla.png" height="142" width="200" /></a></div>
Халкьарин арада авай хайи чIалан югъ, ЮНЕСКОди 21 февральдиз тухузвай, иштрак авун паталди, чна квез эверзава чи кампанияда иштраквал ийиз. Хайи чIалан югъ малумарнавай, дуьньяда авай чIаларин жуьреба-жуьревалдиз куьмек гудайвал, вучни куьлуь халкьариз ва квахьзавай чIалариз пара герек я. Гила, кампаниядин ракъуранавай векилрин куьмекдалди, и сувар интернетдани иштракзава.<a name='more'></a><br /><br />
Юзундик агата, 21 февральдиз жуван хайи чIалал твитар акъудиз! <br /><br /><b>Кам 1:</b> жуван хайи чIалал Твиттерда кхьихьа<br /><br />Йикъан къене кхьихьа Твиттерда, жуван хайи чIал ишлемиш ийиз. ТIалабзава, кхьихь куьне вуч фикир ийизватIа, вучиз жуван чIал интернетда ишмелишна кIанзаватIа, ва я жуван тебрикар кхьихь ва я жуван кIани гафар/келимаяр. Мадни, квегай таржума акъудиз жезва, маса чIал чизвайбурун чан хкаждайвал.<br /><br /><b>Кам 2:</b> хэштег гилига<br /><br />- Хэштег гилига #ДидединЧIал (#MotherLanguage)<br />- Мадни, чIалан хэштег гилига (месела, #Лезги, #ЛезгиЧIал, #ХайиЧIал, #Lezgian, #Lezgi)<br /><br /><b>Кам 3:</b> Рахура!<br /><br />- Жагъур маса инсанар, #ДидединЧIал ( #MotherLanguage) хэштег ишлемиш ийизвай, ва ретвит ая.<br />- Ви хайи чIалал кхьизвай инсанрин кхьинар кIела. Жуван хайи чIалан хэштегдай жагъура. Жагъурун<br />- Маса инсанихгалаз таниш хьухь, чIалан жуьреба-жуьревал иштракзавай :)<br /><br />Кефер чIугу!<br />
<br />
<a href="https://leztweetmotherlanguage.wordpress.com/" target="_blank">Жуван хайи чIалал твит ая #ДидединЧIал</a>LezgiBloghttp://www.blogger.com/profile/05895702801032408764noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7114504503475481005.post-65788708997745232832014-12-18T11:57:00.001-08:002014-12-18T11:57:12.951-08:00УСТIАР АЛИХАНАлихан, дугъриданни, вичин кьве гъилелди хзан хуьзвай кас тир. Ам инсанриз к1валер эцигдайла герек къвезвай са жерге пешейрин иес яз чидай. Гзаф йисара и пешейрал машгъул яз, лезгийрин хуьрера к1валер эцигиз, ам лигим хьанвай, адахъ галаз гьар лагьай касдивай к1валахдин юлдашвал ийиз агакьдачир. Алиханахъ жегьил вахтарилай экуьнахъ фад къарагъдай къени хесет квай. Вичини, «Экуьнахъ фад къарагъдай касни вахтундамаз эвленмиш хьайи кас пашман жедач» - лугьуз, лезгийрин мисал мукьвал-мукьвал тикрардай.<br />
<a name='more'></a><br />
Эхь, ам вични фад эвленмиш хьайиди я, аллагьди адаз еке хзанни ганвай. Адан кьве гада эвленмиш хьана, къвалав чпин хзанрихъ галаз яшамиш жезвай, кьве рушни гъуьлуьк квай. Алихан вичин хзандилай, къуни-къуншийрилай, к1валахдилай, дуьньядилай гзаф рази тир, ада вичин уьмуьр са тамам къиметлу шей яз кьабулзавай. Вичин яшар хейлин хьанвайт1ани, ада зегьметдин пар т1имиларзавачир, ам са юкъузни к1валахдикай акъваззавачир. Гьа са вахтунда ада жавабдарвилин парни, вичин гъиляй ахъайзавачир: кьий-хий чкадик кьил кутун, багъда к1валахун, к1валин къав хъувун, шегьерда к1елзавай студент хтулдиз пулдин куьмек гун - и месэлаяр вири вичи гьалзавай. Уьмуьрдин юлдаш Сефията са шумудра адаз лагьайди я, «Алихан, ша вуна бесра, ваз яшар хьанва, гила жегьилри к1валахрай, жавабдарвилин парни абурун хиве эциг. Чун исятда хтулрихъни птулрихъ галаз жедай вахт я!». Амма Алиханан рикIиз и вичин гуьгьуьлдалди къачузвай парари гъизвайди анжах хъсан гьиссер тир ва и кар себеб яз, адаз я к1валах, я жавабдарвал гъиляй эцигиз к1анзавачир..<br /><br />Апрельдин эхиримжи йикъарикай са йикъан экуьнахъ, Алихан гьамиша хьиз фад къарагъна. Ада вичин гъил - чин чуьхвена, са сив фу т1уьна, к1валахал физ гьазур хьана. Гьаятдин рак1арин къвалав Сефият акъвазнавай.<br /><br />Гаф атай чкадал лугьун, гзаф йисара санал яшамиш жезвай и кьве касдин арада меслятсуз са адет арадал атанвай. Гьар экуьнахъ итим к1валахдал фидайла, Сефият, са вуч ят1ани багьна авуна, рак1арин къвалав акъваздай. К1валяй хъецел экъеч1завай итимдал кьилелай к1вачел са вил вигьедай, парталда гьатнавай бириш - зат1 авада, гъилив дуьзар хъийидай, са рик1из хуш жедай гаф лугьудай. Ц1ийиз эвленмиш хьайи йисара Алиханаз и к1валах са пара аяр аквадачир, акур къуни-къуншийрикай регъуь жезвай. Амма яшар жердавай ам и кардихъ галаз акьван вердиш хьана хьи, са вучиз ят1ани юлдашдивай к1валахал рекье тваз тахьай юкъуз, ам югъди са къиметлу шей квахьна, адахъ къекъвезвай инсандиз ухшар жедай...<br /><br />Гьа ик1, адет жуьре, рак1арив акъвазнавай Сефият итимдиз к1вачелай кьилелди, кьилелай к1вачелди килигна. Дишегьлидин вил итимдин к1вачера акьуна ва ада гьасятда к1вачел гуьлуьт алачирди кьат1ана. «Алихан, вуна гуьлуьтар алачиз к1вачер чекмейра тунвани? Къецихъ гьава мекьизва. - лагьана Сефията, - Килиг, ваз мекьи жеда гьа!» Алихана кьве гъилив шалвардин мет1ерилай кьуна, кикер хкажна. Килигайт1а са к1вачел гуьлуьт ала, муькуьдал - ваъ. Итим теспача хьана, рекьелай элкъуьниз мажбур хьана. Сефият тядиз, итимдин гуьлуьт хкиз, кьвед лагьай гьавадиз хкаж хьана. Амма адаз анай гуьлуьт гьатнач. Алихан вични хкаж хьана, абур айнабендик къекъвена - гьатнач, агъа к1валерайни гьатнач... Бадедихъ галаз ксузвай гъвеч1и хтул Надирни и кар себеб хьана фад къарагъна, бубадин гуьлуьтдихъ къекъвез эгеч1на. «Мумкин я, каци тухвана жеди... Белки каци бубадин гуьлуьт къубудиз вегьенат1а? Белки адавай Алабаша гакъуднат1а? - лугьуз Надира фикирар ийиз гьаятда къекъвез хьана». Бубадин гуьлуьт санайни гьатнач... Са герендилай, Сефиятан кьили, инсанри лугьудайвал, сад лагьана, ван авуна, ада итимдихъ элкъвена лагьана: «Алихан, вуна зун айиб ийимир, садра килиг кван, белки вуна абур кьведни са к1вачел алук1на жеди?» Итим, юлдашди лагьай гафарикай къудгъунна: килигайт1а, дугъриданни, кьве гуьлуьтни са к1вачел ала! Ам гьик1 хьайи к1валах ят1а лугьуз, Алихан хиялри тухвана. Чепери лезги гуьлуьтар т1арам хразвайди я, и гуьлуьтарни хуьряй савкьват яз рахкурнавайбур тир. «Яраб за гьихьтин зегьметдалди гуьлуьтар сад садан винелай чуькьвенат1а?» - лугьуз вич тажуб хьана амукьна...<br /><br />И йикъалай кьулухъ Алихан мад к1валахал эхкъеч1нач. « Эвел итимдин кьили к1валахна к1анда, ахпа гъилери ва амай чкайри - лагьана Алихана хабар кьур ксариз, са т1имил амалдарвал кваз хъверна. - Эгер кьил ягъалмиш жез башламишнават1а, к1валахдикай, эсиллагь хаталу к1валахдикай, къерях хьана к1анда!»<br /><br />Мукьвара зал Алиханни Сефият ва абурун хтул Надир Кисловодск шегьерда, санаторийда гьалтна. Алиханан гуьгьуьлар хъсан тир. «Ч1ехи хва Сабира вичин машинда аваз чун иниз гъана, чаз путевкаяр къачуна, са вацра ял ягъиз тунва...» - лагьана ада.<br /><br /><a href="http://chepivi.livejournal.com/5096.html" target="_blank">Мариф Кадимов</a>LezgiBloghttp://www.blogger.com/profile/05895702801032408764noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7114504503475481005.post-82537296009608723722014-11-21T03:33:00.000-08:002014-11-21T03:33:05.093-08:00Гьиллебаз сикl<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhswOEBjyAojhsmK08jHEL14iWwExYUjUsSEb1_iGQDwPkminX2sJjTaw4k4at3qyuDL9bqq4wMzjxR9Lsf6ocwpXxTSceetJ1ZTUxBVbhv7hOLTqKtL6cY5K9KD_BCj3c50t_lwSZqXoS0/s1600/1609.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhswOEBjyAojhsmK08jHEL14iWwExYUjUsSEb1_iGQDwPkminX2sJjTaw4k4at3qyuDL9bqq4wMzjxR9Lsf6ocwpXxTSceetJ1ZTUxBVbhv7hOLTqKtL6cY5K9KD_BCj3c50t_lwSZqXoS0/s1600/1609.jpg" height="200" width="163" /></a></div>
Недай затl жагъин тийиз, гьелек хьанвай сикl. Шарагар саламат чкадал фаракъат авуна, мад сеферда ам тlуьн жагъуриз рекье гьатда. Чара авачир: вири къуватдивдини фендигар амалривди са нетижа арадал гъана, шарагар тухарна кlанзавай. Хейлин чкаяр кlурукай хкудай сикl са жанавурдал гьалтда. Миргин шарагдин са пад тlуьнвай жанавурдин кефияр къумбар тир. Агатна сикl адан патав. Са тике як тlалабна, адан еринда пакад юкъуз вичи са къуьр хкида лагьана, хиве кьуна. Са тике тlимил хьуникди тух жанавурди квадарзавай затlни авачир. Рази хьана ам сикlрен шартlунал.<br />
<a name='more'></a><br />Сад-кьве сят кьван вахтни арадай фенач, сикl мадни жанавурдин патав хтана ахкъатна.<br /> <br />- Са тике як мад хце заз, мергьяматлу жанавур дуст. Гьар са тикедай са къуьр хкида за ваз гьа и пака, - эрк квай тегьерда тlалабна сикlре.<br /> <br />- Ви кlуф гьатнавай хьтинди я гьа, - сикlрен амалрикай хуш къвезвач жанавурдиз. – Мад вучда кьван, къачу и тикени… Анжах зи кlаникай яд ракъуриз жедач вавай.<br /> <br />«Деведин тум чиляй фейи юкъуз сагъ са суьруь къуьрер хкирвал я за ваз, азгъун ягъи», - рикlяй хиялна гьиллебаз сикlре.<br /> <br />- Заз икьрар виридалайни багьа я, жанавур дуст, - рикlе сад, мецел масад алаз жаваб гана сикlре.<br /> <br />Шарагар тухарнатlани, сикl вич гишила ама. Мад хъфида ам жанавурдин патав. Тухвай кьве тике шарагриз гана, гила вичиз тlуьн патал са тике мад тlалабда ва адан еринда са къуьр артух хкида лагьана, и сефердани сикlре вичин кар аквада.<br /> <br />- Им эхиримжи сефер хьурай. Мад захъни амач як. Пака зи пуд къуьр хкваш, - сикl тагькимарна рахкурда жанавурди.<br /> <br />Пакадин юкъуз жанавурди саки хурушум жедалди сикl гуьзлемишна, амма ам пайда хьанач хьи, хьанач. Жанавур сикlни адан пуд шараг яшамиш жезвай чкадал фена: абурун лепирарни амач. Кьукьмада акьур жанавур азгъунвилелди сикlрен геле къекъведа, эхирни адаз тамун куллухрай адан шарагар жагъида. Рикl ажугъдив ацlанвай жанавурди сикlрен шарагар тахьай мисална.<br /> <br />БАСНЯДИН НАСИГЬАТ: Тапарралди, гьиллебаз амалралди крар туькlуьриз вердиш жемир: садра, кьведра, пудра менфят къачуртlани, вилерай хкведай са югъни алукьда.<br /><br /><a href="http://www.proza.ru/2014/10/13/1609" target="_blank">Куругъли Ферзалиев Къалажухви</a><br />LezgiBloghttp://www.blogger.com/profile/05895702801032408764noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7114504503475481005.post-9326105175953034572014-11-03T12:20:00.000-08:002014-11-03T12:20:34.421-08:00Al Pab - the antagonist of pregnant women and protector of wild animals<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjHZIEMRTZwOHUHU68-Rku_rdxpAkIunXmTcqGZODEP_sYICs_xurzvnf2mDXJdEe0PD-pH5ahWu8cyukzIYhyZ78lrivv_uTeqiUB9tBspIMA5CZ0ZJk8CSC-Xx0BPoCEcKD8B2BjMMN3V/s1600/Hag3.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjHZIEMRTZwOHUHU68-Rku_rdxpAkIunXmTcqGZODEP_sYICs_xurzvnf2mDXJdEe0PD-pH5ahWu8cyukzIYhyZ78lrivv_uTeqiUB9tBspIMA5CZ0ZJk8CSC-Xx0BPoCEcKD8B2BjMMN3V/s1600/Hag3.jpg" height="197" width="200" /></a></div>
In the Lezgian mythology one of the most dangerous demons is known as Al Pab. Her name consists of two words "Al" - "Fiery" and "Pab" - "Woman". For this reason Al Pab is translated as "Fiery Woman". She is depicted as a very tall old woman, with long claws and reddish hair that goes all the way down to her heels. She also has big copper breasts. Al Pab exposes herself to people naked or dressed in rags. She lives in abandoned places, mountains or caves.<br />
<a name='more'></a><br />The main mission of Al Pab is to steal the viscera of pregnant women. She has the power of transformation. Al Pab may come to a pregnant woman in a form of some relative or a neighbour and start to talk to her. As soon as the victim opens her mouth to answer, Al Pab catches the tongue and pulls itout together with the viscera. Afterwards Al Pab must take the inner organs and put them into water, and if she manages, the victim dies. It is said that Al Pab is responsible for the excessive bleeding during the child-birth.<br /><br />Interestingly, despite being an evil demon, Al Pab is the protector of wild animals and understands the animal language. She punishes hunters who are hunting pregnant wild animals. Al Pab bestowes special patronage to turs. Tur, or more specifically East Caucasian tur, is a mountain-dwelling caprine found only in the eastern half of the Greater Caucasus mountains. In the Lezgian language tur is called "суван яц" [suvan jats] which translates as "mountain ox". Al Pab eats the placenta of turs after they give birth. It should be noted that in general turs are considered by Lezgians to be sacred animals. It is allowed to hunt only male turs, but not female ones. Moreover, the meat of turs is prohibited from selling - one can only give it away for free to other people.<br />LezgiBloghttp://www.blogger.com/profile/05895702801032408764noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7114504503475481005.post-84731838715035717452014-11-01T04:19:00.002-07:002014-11-01T04:21:24.828-07:00Мариф Жамединан хва Къадимов<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhf8B42JQ0skB6ewScsr3bhaEq5UUIvlQxcVohuG8V7v4D3VO13DgtPjHWJpXwDljC2CMxPadF0wabVZ3Z73h7Nf5Vt4Zx06X8a1iUARNUMHeRW4yF0NSXHjl5VxXdm8EhwGU3fvRH5VVt_/s1600/139819a8dda7bd004382660ded9ba6f2.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhf8B42JQ0skB6ewScsr3bhaEq5UUIvlQxcVohuG8V7v4D3VO13DgtPjHWJpXwDljC2CMxPadF0wabVZ3Z73h7Nf5Vt4Zx06X8a1iUARNUMHeRW4yF0NSXHjl5VxXdm8EhwGU3fvRH5VVt_/s1600/139819a8dda7bd004382660ded9ba6f2.jpg" height="193" width="200" /></a></div>
1954-йисуз дидедиз хьанва.<br />
<br />
Ада 1971-йисуз Ахцегь райондин Чепер хуьруьн юкьван мектеб къизилдин медалдивди кьилиз акъудайдалай кьулухъ М. В. Ломоносован тIварунихъ галай МДУ-дин механика-математикадин факултетда кIелунар тамамарнава.<br />
<br />
Физика-математикадин илимрин кандидат М. Къадимова алай чIавуз ООО «Интех-Софт»да кьилин директор везифада кIвалахзава.<br />
<br />
М. Къадимов кьве хцин буба ва кьве хтулдин чIехи буба я.<br />
<a name='more'></a><br />
<b>Зарафатдизни вичин чка авайди я</b><br />
<br />
Сабиран са жунгав кьван авай гьер квахьна. Хуьруьн вири чIурар кIуралай авур Сабир , гьайван гьат тавуна, кIвализ хквезвай. Ам гзаф перт яз акур къунши Зулейха халади хабар кьуна: "Сабир, вуч хьана, ваз кефияр авач тахьуй?" "Заз кефияр гьинай жеда кьван Зулейха вах, цура тунвай кьве гьайвандикай, накь никIин къеряхдал акъудайла, сад квахьна. Ингье кьве югъ я, къекъуьн тавур чка авач, гьат хъийизвач" - лагьана Сабира. "Вуна, чан бала, аллагьдин рекье са манат яхъ, белки ваз гьат хъийин" - теклифна Сабираз Зулейха халади. Сабира кьил хкажна къуншидиз килигна, лагьана: " Зулейха вах, манат жува яхъ, гьер гьат хъувурла за гуда!" Зулейха хала са куьруь вахтунда хиялди тухвай хьиз хьана, ятIани ада а кIвалах вичин хиве кьуна. "Мумкин я, жегьил гададиз чизвач жеди, гьи эвлийриз минет авун лазим ятIа, гьи дуьа кIелун лазим ятIа - хиялна ада". Са гафуналди, нянихъ вичин кьил - кIвач чуьхвена, герек тир дуьани кIелна, Зулейхади Сфуханмет бубадиз минетар авуна, къуншидин гьер гьат хъувун патал. Пакад юкъуз, са гьинай ятIани Сабиран гьер пайда хъхьана. Кефи къумбар хьайи Сабира гьерен крчар кьуна, чIугваз - чIугваз хкана, муькуь гьайвандин къвалав цуриз гьал хъувуна. "Мад гьайванар цурай акъуд хъийимир, абуруз векь гъана гьа чкадал кутур!" - Сабира аялрал кIевелай тапшурмишна. Парталар дегишна, кимихъ физ экъечIай Сабиран вилик Зулейха хала акъатна: "Сабир, гьер гьат хъувуна лагьай ван агакьна зав. Аку гьа, а хиве кьунвай манат гун рикIелай ракъурмир!" "Вуч манатар авайди я, я Зулейха вах? Ам за вахъ галаз авур са зарафат тир. Ваз зарафатар чизвайди тушни?" - хъуьрез - хъуьрез лагьана Сабира. Вичини ким галайвал гьерекатна.<br />
<br />
И гафар япарихъ галукьай Зулейха халадин гуьгьуьл лап чIур хьана. Адаз, лезгийри лугьудайвал, ламралай аватай хьиз хьана...ЯтIани, ада кIевелай кьетIна, манат аллагьдин рекье пакад юкъуз вичи гуда лагьана.<br />
<br />
Кимелай Сабир, цура хуьзвай гьайванар базарда маса гун патал, пака райондиз фидай машиндин патахъай меслят хьана, хтана.<br />
<br />
Экуьнахъ фадамаз къарагъай Сабир, машин вичин ракIарихъ къведалди, гьайванрин гьал гьикI ятIа килигиз цуриз гьахьна. Адан вилик акъатай шикилди, адав дериндай агь чIугваз туна. Цура, кьве пипIев, кьве гьайван геликьна гвай...<br />
<br />
"... Зарафатдизни, гьелбетда, вичин чка авайди я" - дериндай фикирна лагьана Зулейха халади, и хабар агакьайла.<br />
<br />
<b>Вичин буба вак хьуй</b><br />
<br />
Медина бадедиз вичин хва гзаф кандай. Гьавиляй адавай я са чIуру кIвалах, я са чIуру гаф акъатун айиндизни къвезвачир. Амма и сеферда хци авур кIвалахди кьуьзуь бадедиз бегьем дерт авуна. И кардин гужуник акатай бадедивай эхиз тахьана, рикIел алай къван алудиз жедатIа лагьана, къуншидин паб Зибейдадин къвалав аладна. "Я вах, я Зибейда, къе зи хва Няметалиди зи бубадиз себ гана" - дериндай гъам чIугунивди лагьана ада. "Жеч, зун ягъадач Медина вах, - лагьана Зибейдади. Няметали ахьтин хва туш, ада а кIвалах тавун лазим я." "Ваъ валлагь, авуна" - лагьана Мединади, кьил агъузна явашдиз вичин ихтилат авална. "Накь Няметалиди Белиждин базадай са куб тахтаяр гъана, кIвалин айнабенд хъийида лагьана. Муьхцин вилик авудна, вичи рекьяй хтана галатнаваз, кIвале са истикан чай хвана хтана. КилигайтIа тахтайрин кьадар тIимил хьанва. И чIавуз, зи стха Халида вичин кIвалин вилик Няметалидин тахтайриз шак алачиз ухшар авай са тахтадиз ранда ягъизвай, гьахьтин кьве тахтани къвалав чиливай эцигнавай. "Халу,- лагьана Няметалиди, ваз зи тахтайрик ни кянатIа акунач гьа?" "Ваъ хтул, заз акунач." "Агь вичин буба вак хьуй, ламран хва - лагьана зи хци..."<br />
<br />
"Медина вах, за лагьаначирни ваз, Няметалиди ви бубадиз себ тавун лазим тирди. Ингье гила ашкара я, а куь бубадиз себ къачурди ви стха Халид я!" - лагьана Зибейдади.<br />
<br />
...Медина бадедиз и арадал акъатай гьакъикъатдикай са тIимил кьванни регьят хьанач, рикIел алай къван аватнач, ам гьа алай чкадал элкъвена акъваз хъхьана. Медина баде гьа атайвал, ухьт аладарна элкъвена хъфена...<br />
<br />
<b>Жабраил буба</b><br />
<br />
Жабраил буба - асул къилихдай халис ватанперес инсан тир. Ам кIвалахди хуьруькай - кIваликай гьикьван яргъариз акъуднатIани, пенсиядиз экъечIнамазди, вичин хзанни галаз хайи хуьруьз хтана. Ватанпересвилелай гъейри и касдихъ мадни са хъсан, эхиримжи йисара тек-бир гьалтзавай хьтин кьетIен къилих – жавабдарвал авай. Ихьтин къилихар авачиртIа, адавай гзафни гзаф йисара яракьан духтурвиле кIвалахиз жедайни мегер?<br />
<br />
Жабраил буба, вичин яшариз килигай, гьеле викIегь тир. Хуьруьз хтайдалай кьулухъ, ам са йикъузни кIвале ацукьнач. Ада хуьре начагъ хьайи инсанриз куьмек гунилай гъейри вичин балайриз кIвалер эцигиз меслятдин, пулдин куьмекарни гузвай. Идалай гъейри, ада хуьруьн гзаф крарикни кьил кутунвай: хуьре кьве чкадал къулай кетиларни эцигна ким туькIуьрна, сурарал чапар яна тарар цана чIехи авуна ва гьана жемятдиз, чIуру гьава авайла ацукьдай чардахни туькIуьрна. Инсан кьейила сурун кьилик кутадай къванер яргъай гъиз, жемятдиз четин жез акурла, ада бетондикай плитаяр туькIуьрдай регьят къайда жемятдиз чирна.<br />
<br />
И секиндиз акъваз тежер инсандин къвалав агатун, са бязи жегьилриз азаб аквадай. Вучиз? Вучиз лагьайтIа, Жабраил бубадин руьгьдиз ахьтин къуват авай хьи, адан къвалав агатай са касдивайни к1валах тавуна гьак1 акъваз жедачир, кIвалах авуниз мажбур жедай!<br />
<br />
Амма гьикьван инсанди гьерекатар авуртIани, аллагьди кхьенвай вахт атайла, ам яваш жезва. Ингье чи Жабраил бубани са юкъуз кватна начагъ хьана. Кимелай хтай кьуьзуь касдин кьил элкъвена, ифин алатна. Къари, аялар теспача хьана, бубадиз мес кутуна, давление алцумна, дарманар гана. Са – кьве юкъуз вири хзанар бубадин кьилел элкъвез хьана. <br />
<br />
Пуд лагьай йикъан экуьнин кьиляй ахварай аватай къаридиз, къвалав гвай дивандал ксанвай къужа гьатнач. Белки муькуь кIвализ, я тахьайтIа агъуз эвичIна жеди, - фикирна къариди. Килигин садра зайиф хьанвай итим я, мад кьил элкъведа, алукьда, - лагьана, ада тадиз парталар алукIна итимдихъ къекъвез фена. Амма итим санайни жагъанач. РикIиз кич1е хьайи дишегьлиди, къвалав гвай кIвалера уьмуьрзавай вичин чIехи хва Закираз хабар гана. Закир тадиз ким галайвал фена, кимел алвай инсанривай хабарар кьуна. Амма кьуьзуь итим са кьас фу хьана, квахьна, санайни гьатнач. Вири хзан, къуни-къуншияр, Жабраил буба квахьна лугьуз теспача хьана.<br />
<br />
Акваз – такваз вахт нисиниз мукьва жезвай. И арада, са гьинай ятIани, вилисебетдал алаз хтул Адем пайда хьана. Куьн дарих жемир, за буба исятда ахквада - лагьана ада, вичин вилисебет хуьруьн сурар галайвал гьална. Сурар лагьайтIа, хуьруькай са хейлин яргъа ава, дуьз рекьяй фейитIа зур километр кьван жеда. Адем сурариз мукьва хьайила, адаз мишерди кIарас атIузвай ван атана. Кьил хкажна килигайтIа, бубади гъилин мишердал тараз акьахна кьуру хилер атIузва. «Я буба, вун гьинава, вири хзанарни, къуни-къуншиярни вахъ къекъвез ама? Дири тахьанмаз, вуна ина вуч ийизвайди я?» - лагьана Адема. «Я чан бала, заз зи кьилел са югъ-йиф къвез кичIезвай. Зи рикIик квай са-кьве кIвалах амай, а кIвалахар кьилиз акъуд тавунмаз, а дуьнядиз физ кан хьанач. За а кIвалахар къе хъувуна: хуьруьн сурарал цанвай тарарин кьурай хилерни атIана, инал алай са кетилни туькIуьр хъувуна» - жаваб гана бубади.<br />
<br />
Гьайиф хьи, вичи – вичин хивез жемятдин, элдин паталай жавабдарвал къачуз жедай ва а кIвалах кьиляй - кьилиз вафалудаказ тухузни жедай инсанрин кьадар дуьньяда тIимил я. Амма ихьтин инсанрин руьгьдин цIелхемри чун гьейранарзава, чун хъсан крар авуниз гьевес гъизва. Гьавиляй, абурун уьмуьрдин мана - метлеб инсаният патал гзаф екеди я.<br />
<br />
Ингье са йис кьван я, Жабраил буба чи арадай акъатна. Амма адан экуь хъамат чи рикIера ама, са бегьем кьадар - кьисметдиз лап рикIивай талукьвал авай инсан тирди, гьисс ийиз тада. За и передачадиз яб акалайла, зи лезги халкь патал зи дамахдин кьадар генани гзаф хьана. Ада авур хъсан кIвалахрин гелер хуьруьн гьар са пIипIяй аквазва.<br />
<br />
<b>Ругьдин сувар</b><br />
<br />
Гьуьрметлу и цIарар кIелзавай дустар! Квез «руьгьдин сувар» вуч ятIа ван хьайиди яни? Квез са касди кьванни ахьтин сувар пишкеш авурди яни? Ваъ? АкI ятIа яб акала. <br />
<br />
Куьне куь аялдиз, адан виридалайни рикI алай савкьват (игрушка, партал,…) пишкеш авур вахт рикIел гъваш. Адав ам гьикьван багьаз гваз жедай! Аялди адахъ галаз къугъвадай ва гъил алтадиз хуьдай тегьер акурла, патахъай килигзавай чIехи инсанни гьейран хьана амукьдай! Бязи инсанри аял вахтунин рикI алай шейъер чIехи яшариз акъатайлани багьа савкьват хьиз хуьз алахъда, вучиз лагьайтIа, гьар гьи чIавуз хьайитIани а шеъера вил акьурла, адаз аял вахтунда хьайи шадвилин шартIар рикIел хкведа ва адан рикIe гьа аял вахтунда хьиз суварин межлисни жеда. За ахьтин пишкешдиз «руьгьдин сувар» лагьай тIвар гузва. <br />
<br />
Заз, ахьтин сувариз ухшар тир пишкеш, аялвилин яшарай акъатдайла кьисмет хьайиди я. ИкI, 1970-71- йисариз зун Чепер хуьруьн школадин 10 классдин ученик тир. Хуьре гьеле телевизорри кIвалахзавачир. Вири кIвалера авайди радиояр тир. Чна Махачкъаладай гузвай лезги передачаярни концертар садрани рикIелай ракъурзавачир, вахт – вахтунда яб акалзавай. Ингье са передачади заз авур таъсир къени зи рикIелай алатзавач… <br />
<br />
Ам чи машгьур шаир Хуьруьг Тагьиран яратмишунриз бахшнавайди тир. Вич тухузвайдини чи ширин сес авай бажарагълу манидар, артист, шаир,… Айдунбег Камилов. Передача патал хкянавай музыка, манияр ва чIалар акьван сад садав кьадайбур тир хьи, на лугьуда ибур гьар сад яна цIалцIамарнавай алмасдин къванцин са чин я! Якъин я, кьве бажарагълу инсандин къуватар сад садав кьадайвал агатайла, арадал къведайдини културадин акьалтай иер эсер я!<br />
<br />
А передачадиз чара авунвай 50 декьикьада вилерикай тайин са девир, са уьмуьр хкатна. Ихьтин передачайри гьар са инсандив, гьар са лезгидив, вич тарихдин дерин къатарай къвезвай са бегьем кьадар - кьисметдиз лап рикIивай талукьвал авай инсан тирди, гьисс ийиз тада. За и передачадиз яб акалайла, зи лезги халкь патал зи дамахдин кьадар мадни гзаф хьана.<br />
<br />
Эхь, гьа и передача зи руьгьдин сувариз элкъвена! Къенин юкъузни ам рикIел хтайла зи япара Айдунбег Камилован гуьзел сесинал лугьузвай «ЭкъечI назлу» мани гьатзава, вилерикайни балкIандал эцигна дагъдин хуьруьн рекьерай тухузвай харадин либас алукIнавай цIийи свас, рикI гъаргъардал алай чам, мехъера зуьрне – далдамдал кьуьлзавай лезгияр - дагъвияр карагзава!<br />
<br />
Квез аллагьди рягьметар гурай Тагьир буба ва Айдунбег стха! Куьне заз гайи пишкешдин къимет гзаф екеди я!<br />
<br />
<b>Вичи-вичелай хкведа</b><br />
<br />
Хуьруьн итимрикай са бригада туькIуьрна, дагъдин рекье, къуьнши хуьр Ухулиз эквер тухванвай шалманар дигишзавай. Бригадирни хуьруьн электромонтер Зебитакай эцигнавай. Нубатдин гъвар хкудайла, Зебита ам кIур гецяна кIамуз авадарна. И кар акур гадайри Зебит айибна, гъвар гадарна лугьуз. "Адак кIан кумай шалман тир, ам хуьруьн колхозда кардихъ кутадай чка тахьана жеч" - лагьана бригадада авай гадайри. "Стхаяр, куьн дарих жемир"- лагьана Зебита, а гъвар пака хуьруьз вич-вичелай хкведа! "Ам гьикI жедай кIвалах ятIа яраб?" - лагьана гадаяр хиялри тухвана.<br />
<br />
Пакад юкъуз, нисинлай кьулухъ хьиз, хуьруьн итимар рагъ гуз кимел ацукьнавай. "Насир - лагьана Зебита виридаз ван къведайвал". Кимел алай итимар вири Насир галайвал элкъвена. Ихтилат мана авайди тирди къалурун патал, са тIимил кьван ара гана, Зебита рахун хъувуна: "Вуна гьукуматдин шалман вучиз чуьнуьхна?" "Вуч шалман? - лагьана Насира, - ам заз хабар авай кIвалах туш." "Насир, за вахъ галаз зарафатарзавайди туш, вуна а Ухулрин рекье авай камай хканвай шалман гъана колхоздин идарадин вилик эхцига" - лагьана Зебита, вич дихъетдивди Насиран вилериз килигна. "Вуна акI тавуртIа, чун пакамахъ комиссия галаз куь кIвал галайвал атуниз мажбур жеда!"<br />
<br />
Пакамахъ хуьруьн советдин идарадин вилик кIватIнавай шалманрин кьадар садан артух хьана.<br />
<br />
<a href="http://alamjurnal.com/stati/380-marif-zhamedinan-khva-k-adimov" target="_blank"><b>АЛАМ</b></a>LezgiBloghttp://www.blogger.com/profile/05895702801032408764noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7114504503475481005.post-8594195999859077002014-10-30T08:56:00.000-07:002014-10-30T08:56:47.656-07:00Итимвилин шартIар<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi77bFM5HBqnQoMZgkgUBPy9nCL_H_Ph0Y4WwRiUv5iqEU0DtYMnzH0P7FHe1mYbjkAtEEA4pYxTWW0kMacanW579mN0PZKgTk8-m8tEiJqMBvk4DO9mBIUUDBpWwTZA70zhHa8bsYtWqJ5/s1600/1378831_1511627315742611_3440000169854474475_n.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi77bFM5HBqnQoMZgkgUBPy9nCL_H_Ph0Y4WwRiUv5iqEU0DtYMnzH0P7FHe1mYbjkAtEEA4pYxTWW0kMacanW579mN0PZKgTk8-m8tEiJqMBvk4DO9mBIUUDBpWwTZA70zhHa8bsYtWqJ5/s1600/1378831_1511627315742611_3440000169854474475_n.jpg" height="149" width="200" /></a></div>
Чи халкь дегиш жезва, дегиш жезва чи фикирар, жув инсанрин арада тхудай къайдаяр, адетар, и кар акваз, заз лезгидихъ хьун лазим тир итимвилин шартIарикай рахаз кIанзава, чи арада итимвал амукьун патал. Итимвал вич-вичелай кьилиз къвезвай кар туш, итимвиликай аялдиз бубади, жемятди хабар гузвайди я чпин гафарални крарал. Ам тербиядал кьиле туна кIанзавай затI я. Аялдиз гъвечIи чIавалай итимвилин шартIар, гьи крар кьилин винизвал, гьибур кьилин агъузвал ятIа чирун лазим я.<br />
<a name='more'></a><br />Лезгидин кьилин агъузвал я:<br /><br />1) кичIе хьун.<br />2) жувакай масадав ягьанат ягъиз тун.<br />3) чарадан далудихъ рахун.<br />4) алазни алачиз рахун.<br />5) хизандин иесивал ийиз тахьун.<br />6) жувакай масад пара инжикли авун.<br /><br />Лезгидин кьилин винизвал я:<br /><br />1) кьиле акьул хьун.<br />2) викIегь рикI хьун.<br />3) къуват авай жендек хьун.<br />4) гаф хуьн.<br />5) чIал хуьн.<br />6) чил хуьн.<br />7) дин хуьн.<br />8) михьивал хуьн кIвалени жув къекъвезвай куьчеда.<br />9) мецин михьивал.<br />10) рикIин михьивал.<br />11) ашкъийриз муьтIуьгъ тахьун.<br /><br />И шартIариз яб тагай кас вири жемятдин виляй аватда. Я итимри, я папари, гьич аялрини кваз яб хгудач адаз. Гьар лезгиди вичин итимвилин тIвар хвена кIанда!<br />LezgiBloghttp://www.blogger.com/profile/05895702801032408764noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-7114504503475481005.post-67005280963619154652014-10-29T07:23:00.000-07:002014-10-29T09:41:45.221-07:00Смайликар<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiylL7M2d5Dmyg1Uy7hX9EOo2hKmY7OdyRZFuVMY61LKL7jo7FWGVGWlefpVm8IC4De0iTZhv3-0k0xJzdpcTUqVsXhWd4LEvGcl-soF15WqzkpdWOoQKDDOROMut4yN04sH0tna9qeVfTl/s1600/1575.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiylL7M2d5Dmyg1Uy7hX9EOo2hKmY7OdyRZFuVMY61LKL7jo7FWGVGWlefpVm8IC4De0iTZhv3-0k0xJzdpcTUqVsXhWd4LEvGcl-soF15WqzkpdWOoQKDDOROMut4yN04sH0tna9qeVfTl/s1600/1575.jpg" height="129" width="200" /></a></div>
Гьакъикъи уьмуьрда ваъ, Интернетдин алемда шаз хьайи кар я. Саки датlана лезгийрин сайтра, форумра кхьинар ийизвай ва анрай малуматар кlелзавай Гьамидаз акур са гъвечlи аламат я.<br />
<br />
- Пагь, ваз къаргъишдай са кас кlандай исятда, смайликар лугьудай лишанар акъудай фланэгьли! – лагьана «одноклассникар» сайтдин лезги форумдай са бязибурун къейдер кlелай Гьамида. – А лишанар себеб яз вуч жезватlа аку! Чи чlехи шаирдин устадвилел шак гъизвайбур аку садра! Амай чlавуз ватанперес лезгияр я. Гьурра-ватанпересар.<br />
<a name='more'></a><br />
Инал Гьамидан гафарал тажуб тахьанани амукьдач: смайликрив вуч гва кьван?! Вич лугьумир, «одноклассникриз» гьахьдамазни, анай парани-пара аквазвайбур гьа чпикай Гьамид икрагь хьанвай смайликар я. Группайра, махсус чинрин къейдерин чкайра… вирина гьа-гьабур. Абуракай сад: кьве тlуб виниз хкажнавай лишан къалурзавайди я. Имни гьич. Муькуьди – кlанчlал тlуб хкажуналди «лап хъсан» мана къалурзавай смайлик.<br />
<br />
Килигзава Гьамид са лезги форумда кхьенвай къейдериз. Са ни ятlани са затlунин тариф авунин лишан яз, «кьве тlуб» хкажнава. Гуьгъуьнилай пайда хьайи интернетчидини вичин фикир кхьинралди ваъ, смайликралди ачухна. Ида лап а смайликар жумартвилелди цlиргъинда туна. Артухлама «лап хъсан» манадин пуд смайликни гилигнавай.<br />
<br />
- Фикир гайитlа, парабуру ялтах тирвиляй ийизва кар хьиз жеда. За кьатlайвал, гьа икl я и кар. Им къерехдай фикир гайила чир жезва. Тахьайтlа, гьикьван гьа са-садбур жеда. Цlиргъинда аваз. Бес са ни ятlани «хъсан я, лап хъсан я» лугьуналди, виридаз адет жедани?! Акl жедач эхир. Гьардахъ вичин гьакъикъи зенд хьана кlанда, - лагьана Гьамида, къаншарда авай столдаллай компьютердихъ ацукьнавай Гьалимаз.<br />
<br />
- Ийиз кlанзавай асул ихтилатдал къвен гила, - давамарзава лезгийри чпин сайтра вуч кхьизватlа кlелзавай Гьамида. - Са лезги интернетчиди килиг вуч кхьизватlа: «Етим Эмин са акьван хъсан шаир туш. Адаз вичин девирдин яшайишдин шартlари шаир хьуниз куьмекнава. Адан бахтуни гъана. Гьавиляй хьанвайди я адакай шаир. Тахьайтlа… ».<br />
<br />
Лезги эдебиятдин гьакъиндай вичин терхеба веревирдер форумда кхьизвай лезгидикай хуш татай Гьамидан фикирдалди, ахьтин кхьинарзавайди, гьинвачтlани, кlашкlум жакьвадайбурукай я. Гьакъикъат тийижирда хьиз, бинесуз ихтилатарзавайдан фикирар гурлу капаралди, разивилин лишан квай смайликралди кьабулдайбурни кими хьаначалда. Аламат жедай кар ам я хьи, сада са зарарлу къундарма акъудайтlа, бязибуруз хуш къведа адакай, чlалахъ жеда адан.<br />
<br />
- Лезги шииратдин «буба» тир Етим Эмин хьтин зурба арифдардин бажарагъдал шак гъун аку! Вирини анихъ акъвазрай, са кьадар яш хьанвай лезгиярни кваз ава гьа и арайра. Ибуруни керчекдайни тапаррай кьил акъудна кlани чкадал, чпин фикирар разивилин смайликралди къейдзава. Гаф-чlал кхьиз жезмачирбуру хьиз. Лезги Нямета лагьайвал, ша гила хъел къвемир ваз! Са масада са нин ятlани шиир, кьиса форумдиз акъудайла, мадни тарифар… Смайликралдини. Ялтахвилин смайликралди. Ахпа давам жезва абур. Тум-кьил амукьзавач.<br />
<br />
Са гьакъикъатдин гьакъиндай жуван хъсан майил руьгьдалди ачухун, лугьун яз авуртlани, маса чlавуз шит жезва эхир а смайликар. Бес са касди лацу рангуниз чlулавди лагьайла «баркалла, вун гьахъ я!» лугьудани?! И смайликар за мад Интернетда герек чlавузни ишлемиш хъийидач, такlан хьанва. Квахьрай абур! – къалабулух квай тегьерда акьалтlарна Гьамида вичиз акур аламатдикай ихтилат.<br />
<br />
<a href="http://www.proza.ru/2014/10/21/1575" target="_blank"><b>Куругъли Ферзалиев Къалажухви</b></a>LezgiBloghttp://www.blogger.com/profile/05895702801032408764noreply@blogger.com0